Quechua
Etymology
From yachay (“to know”) + -chi + -y.
Noun
yachachiy
- teaching, guidance, education
- principle
Declension
Declension of yachachiy
|
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiy
|
yachachiykuna
|
| accusative
|
yachachiyta
|
yachachiykunata
|
| dative
|
yachachiyman
|
yachachiykunaman
|
| genitive
|
yachachiypa
|
yachachiykunap
|
| locative
|
yachachiypi
|
yachachiykunapi
|
| terminative
|
yachachiykama
|
yachachiykunakama
|
| ablative
|
yachachiymanta
|
yachachiykunamanta
|
| instrumental
|
yachachiywan
|
yachachiykunawan
|
| comitative
|
yachachiynintin
|
yachachiykunantin
|
| abessive
|
yachachiyninnaq
|
yachachiykunannaq
|
| comparative
|
yachachiyhina
|
yachachiykunahina
|
| causative
|
yachachiyrayku
|
yachachiykunarayku
|
| benefactive
|
yachachiypaq
|
yachachiykunapaq
|
| associative
|
yachachiypura
|
yachachiykunapura
|
| distributive
|
yachachiyninka
|
yachachiykunanka
|
| exclusive
|
yachachiylla
|
yachachiykunalla
|
Possessive forms of yachachiy
ñuqap - first-person singular
| ñuqap (my)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiyniy
|
yachachiyniykuna
|
| accusative
|
yachachiyniyta
|
yachachiyniykunata
|
| dative
|
yachachiyniyman
|
yachachiyniykunaman
|
| genitive
|
yachachiyniypa
|
yachachiyniykunap
|
| locative
|
yachachiyniypi
|
yachachiyniykunapi
|
| terminative
|
yachachiyniykama
|
yachachiyniykunakama
|
| ablative
|
yachachiyniymanta
|
yachachiyniykunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyniywan
|
yachachiyniykunawan
|
| comitative
|
yachachiyniynintin
|
yachachiyniykunantin
|
| abessive
|
yachachiyniyninnaq
|
yachachiyniykunannaq
|
| comparative
|
yachachiyniyhina
|
yachachiyniykunahina
|
| causative
|
yachachiyniyrayku
|
yachachiyniykunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyniypaq
|
yachachiyniykunapaq
|
| associative
|
yachachiyniypura
|
yachachiyniykunapura
|
| distributive
|
yachachiyniyninka
|
yachachiyniykunanka
|
| exclusive
|
yachachiyniylla
|
yachachiyniykunalla
|
qampa - second-person singular
| qampa (your)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiyniyki
|
yachachiyniykikuna
|
| accusative
|
yachachiyniykita
|
yachachiyniykikunata
|
| dative
|
yachachiyniykiman
|
yachachiyniykikunaman
|
| genitive
|
yachachiyniykipa
|
yachachiyniykikunap
|
| locative
|
yachachiyniykipi
|
yachachiyniykikunapi
|
| terminative
|
yachachiyniykikama
|
yachachiyniykikunakama
|
| ablative
|
yachachiyniykimanta
|
yachachiyniykikunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyniykiwan
|
yachachiyniykikunawan
|
| comitative
|
yachachiyniykintin
|
yachachiyniykikunantin
|
| abessive
|
yachachiyniykinnaq
|
yachachiyniykikunannaq
|
| comparative
|
yachachiyniykihina
|
yachachiyniykikunahina
|
| causative
|
yachachiyniykirayku
|
yachachiyniykikunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyniykipaq
|
yachachiyniykikunapaq
|
| associative
|
yachachiyniykipura
|
yachachiyniykikunapura
|
| distributive
|
yachachiyniykinka
|
yachachiyniykikunanka
|
| exclusive
|
yachachiyniykilla
|
yachachiyniykikunalla
|
paypa - third-person singular
| paypa (his/her/its)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiynin
|
yachachiyninkuna
|
| accusative
|
yachachiyninta
|
yachachiyninkunata
|
| dative
|
yachachiyninman
|
yachachiyninkunaman
|
| genitive
|
yachachiyninpa
|
yachachiyninkunap
|
| locative
|
yachachiyninpi
|
yachachiyninkunapi
|
| terminative
|
yachachiyninkama
|
yachachiyninkunakama
|
| ablative
|
yachachiyninmanta
|
yachachiyninkunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyninwan
|
yachachiyninkunawan
|
| comitative
|
yachachiyninintin
|
yachachiyninkunantin
|
| abessive
|
yachachiyninninnaq
|
yachachiyninkunannaq
|
| comparative
|
yachachiyninhina
|
yachachiyninkunahina
|
| causative
|
yachachiyninrayku
|
yachachiyninkunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyninpaq
|
yachachiyninkunapaq
|
| associative
|
yachachiyninpura
|
yachachiyninkunapura
|
| distributive
|
yachachiynininka
|
yachachiyninkunanka
|
| exclusive
|
yachachiyninlla
|
yachachiyninkunalla
|
ñuqanchikpa - first-person inclusive plural
| ñuqanchikpa (our(incl))
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiyninchik
|
yachachiyninchikkuna
|
| accusative
|
yachachiyninchikta
|
yachachiyninchikkunata
|
| dative
|
yachachiyninchikman
|
yachachiyninchikkunaman
|
| genitive
|
yachachiyninchikpa
|
yachachiyninchikkunap
|
| locative
|
yachachiyninchikpi
|
yachachiyninchikkunapi
|
| terminative
|
yachachiyninchikkama
|
yachachiyninchikkunakama
|
| ablative
|
yachachiyninchikmanta
|
yachachiyninchikkunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyninchikwan
|
yachachiyninchikkunawan
|
| comitative
|
yachachiyninchiknintin
|
yachachiyninchikkunantin
|
| abessive
|
yachachiyninchikninnaq
|
yachachiyninchikkunannaq
|
| comparative
|
yachachiyninchikhina
|
yachachiyninchikkunahina
|
| causative
|
yachachiyninchikrayku
|
yachachiyninchikkunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyninchikpaq
|
yachachiyninchikkunapaq
|
| associative
|
yachachiyninchikpura
|
yachachiyninchikkunapura
|
| distributive
|
yachachiyninchikninka
|
yachachiyninchikkunanka
|
| exclusive
|
yachachiyninchiklla
|
yachachiyninchikkunalla
|
ñuqaykup - first-person exclusive plural
| ñuqaykup (our(excl))
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiyniyku
|
yachachiyniykukuna
|
| accusative
|
yachachiyniykuta
|
yachachiyniykukunata
|
| dative
|
yachachiyniykuman
|
yachachiyniykukunaman
|
| genitive
|
yachachiyniykupa
|
yachachiyniykukunap
|
| locative
|
yachachiyniykupi
|
yachachiyniykukunapi
|
| terminative
|
yachachiyniykukama
|
yachachiyniykukunakama
|
| ablative
|
yachachiyniykumanta
|
yachachiyniykukunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyniykuwan
|
yachachiyniykukunawan
|
| comitative
|
yachachiyniykuntin
|
yachachiyniykukunantin
|
| abessive
|
yachachiyniykunnaq
|
yachachiyniykukunannaq
|
| comparative
|
yachachiyniykuhina
|
yachachiyniykukunahina
|
| causative
|
yachachiyniykurayku
|
yachachiyniykukunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyniykupaq
|
yachachiyniykukunapaq
|
| associative
|
yachachiyniykupura
|
yachachiyniykukunapura
|
| distributive
|
yachachiyniykunka
|
yachachiyniykukunanka
|
| exclusive
|
yachachiyniykulla
|
yachachiyniykukunalla
|
qamkunap - second-person plural
| qamkunap (your(pl))
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiyniykichik
|
yachachiyniykichikkuna
|
| accusative
|
yachachiyniykichikta
|
yachachiyniykichikkunata
|
| dative
|
yachachiyniykichikman
|
yachachiyniykichikkunaman
|
| genitive
|
yachachiyniykichikpa
|
yachachiyniykichikkunap
|
| locative
|
yachachiyniykichikpi
|
yachachiyniykichikkunapi
|
| terminative
|
yachachiyniykichikkama
|
yachachiyniykichikkunakama
|
| ablative
|
yachachiyniykichikmanta
|
yachachiyniykichikkunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyniykichikwan
|
yachachiyniykichikkunawan
|
| comitative
|
yachachiyniykichiknintin
|
yachachiyniykichikkunantin
|
| abessive
|
yachachiyniykichikninnaq
|
yachachiyniykichikkunannaq
|
| comparative
|
yachachiyniykichikhina
|
yachachiyniykichikkunahina
|
| causative
|
yachachiyniykichikrayku
|
yachachiyniykichikkunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyniykichikpaq
|
yachachiyniykichikkunapaq
|
| associative
|
yachachiyniykichikpura
|
yachachiyniykichikkunapura
|
| distributive
|
yachachiyniykichikninka
|
yachachiyniykichikkunanka
|
| exclusive
|
yachachiyniykichiklla
|
yachachiyniykichikkunalla
|
paykunap - third-person plural
| paykunap (their)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
yachachiyninku
|
yachachiyninkukuna
|
| accusative
|
yachachiyninkuta
|
yachachiyninkukunata
|
| dative
|
yachachiyninkuman
|
yachachiyninkukunaman
|
| genitive
|
yachachiyninkupa
|
yachachiyninkukunap
|
| locative
|
yachachiyninkupi
|
yachachiyninkukunapi
|
| terminative
|
yachachiyninkukama
|
yachachiyninkukunakama
|
| ablative
|
yachachiyninkumanta
|
yachachiyninkukunamanta
|
| instrumental
|
yachachiyninkuwan
|
yachachiyninkukunawan
|
| comitative
|
yachachiyninkuntin
|
yachachiyninkukunantin
|
| abessive
|
yachachiyninkunnaq
|
yachachiyninkukunannaq
|
| comparative
|
yachachiyninkuhina
|
yachachiyninkukunahina
|
| causative
|
yachachiyninkurayku
|
yachachiyninkukunarayku
|
| benefactive
|
yachachiyninkupaq
|
yachachiyninkukunapaq
|
| associative
|
yachachiyninkupura
|
yachachiyninkukunapura
|
| distributive
|
yachachiyninkunka
|
yachachiyninkukunanka
|
| exclusive
|
yachachiyninkulla
|
yachachiyninkukunalla
|
|
Verb
yachachiy
- (transitive) to teach
- (transitive) to train (an animal)
Conjugation
Conjugation of yachachiy
| infinitive
|
yachachiy
|
|
| agentive
|
yachachiq
|
| present participle
|
yachachispa
|
| past participle
|
yachachisqa
|
| future participle
|
yachachina
|
|
|
|
|
|
singular
|
plural
|
| 1st person
|
2nd person
|
3rd person
|
1st person inclusive
|
1st person exclusive
|
2nd person
|
3rd person
|
| indicative
|
|
ñuqa
|
qam
|
pay
|
ñuqanchik
|
ñuqayku
|
qamkuna
|
paykuna
|
| present
|
yachachini
|
yachachinki
|
yachachin
|
yachachinchik
|
yachachiyku yachachiniku1
|
yachachinkichik
|
yachachinku
|
past (experienced)
|
yachachirqani
|
yachachirqanki
|
yachachirqan
|
yachachirqanchik
|
yachachirqayku yachachirqaniku
|
yachachirqankichik
|
yachachirqanku
|
past (reported)
|
yachachisqani
|
yachachisqanki
|
yachachisqan
|
yachachisqanchik
|
yachachisqayku yachachisqaniku
|
yachachisqankichik
|
yachachisqanku
|
| future
|
yachachisaq
|
yachachinki
|
yachachinqa
|
yachachisunchik
|
yachachisaqku
|
yachachinkichik
|
yachachinqaku
|
|
|
| imperative
|
|
—
|
qam
|
pay
|
ñuqanchik
|
—
|
qamkuna
|
paykuna
|
| affirmative
|
—
|
yachachiy
|
yachachichun
|
yachachisun2 yachachisunchik
|
—
|
yachachiychik
|
yachachichunku
|
| negative
|
—
|
ama yachachiychu
|
ama yachachichunchu
|
ama yachachisunchu ama yachachisunchikchu
|
—
|
ama yachachiychikchu
|
ama yachachichunkuchu
|
1 The conjugation -niku is only for the Ayacucho-Chanca variety.
2 The form -sun refers to "you and I together", while the form -sunchik refers to "you and I and other people".
See also