chytry

• chytrzy

Inherited from Proto-Slavic *xytrъ. First attested in 1436.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /xiːtriː/
• IPA^(key): (15^th CE) /xitri/

chytry (comparative chytrzeszy or chytrzszy or chytrszy, derived adverb chytrze)

1. (attested in Lesser Poland, of people or things) cunning; insidious; deceptive
   • 1874-1891 [1436], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[1], [2], [3]}, volume XXIII, page 276:

     Chitresy dolosior

     [Chytrzeszy dolosior]

   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 85:

     Chitrzy argutus

     [Chytrzy argutus]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXIII, page 279:

     Chithrzschi astucior

     [chytrzszy astucior]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 68:

     Chitrzy versipellis

     [Chytrzy versipellis]

   • c. 1483, Satyra na leniwych chłopów‎^[7], line 26:

     Bocz sye sda yako pravy volek, alyecz yesth chitrzi pacholek

     [Boć sie zda jako prawy wołek, aleć jest chytrzy pachołek]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[8], page 139:

     Zaprawdę nie jest to igra dziecięcia, ale chytrość czarno­ księska albo chytrego djabła

     [Zaprawdę nie jest to igra dziecięcia, ale chytrość czarno­ księska albo chytrego djabła]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[9], page 616:

     Ju­ dasz... rzekł ku Żydom:... Dobrze baczyć ma­ cie, kiedy ji imiecie, aby wam nie uciekł..., boć jest barzo chytry

     [Ju­ dasz... rzekł ku Żydom:... Dobrze baczyć ma­ cie, kiedy ji imiecie, aby wam nie uciekł..., boć jest barzo chytry]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 617:

     Judasz... rzekł ku Żydom:... Ktoregoż ja całuję, tenci jest, dzier<ż)cie ji a wiedźcie mądrze, boć jest barzo mądry a barzo chytry i ci łacwie może sie sk[r]yć i wynidź z waszych ręku

     [Judasz... rzekł ku Żydom:... Ktoregoż ja całuję, tenci jest, dzier<ż)cie ji a wiedźcie mądrze, boć jest barzo mądry a barzo chytry i ci łacwie może sie sk[r]yć i wynidź z waszych ręku]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[11], Lesser Poland, pages 14–15:

     Przydawa syą..., ysze dworzanye... albo gynszy, ktorzykole... przed sądzą naszego pozywayącz, chytrze a rozmagite szaloby wymyslayą dla vcząszenyą strony a potąpyenya: przeto... vstawiamy, aby... czy, ktore pozową..., dobre a dluge ymyeli rozmyslenye na odpowiadanye przed sadem, aby takymy chytrosczamy abo chytrzymy szalobamy nye byli przechytrzeny

     [Przydawa się..., iże dworzanie... albo jinszy, ktorzykole... przed sędzią naszego pozywając, chytrze a rozmajite żałoby wymyślają dla uciążenia strony a potępienia, przeto... ustawiamy, aby... ci, ktore pozową..., dobre a długie imieli rozmyślenie na odpowiadanie przed sądem, aby takimi chytrościami abo chytrzymi żałobami nie byli przechytrzeni]

2. cunning; ingenious, resourceful
   • 1915 [1447-1462], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[12], page 544:

     Przewyszasch... Samsona mocznosczya, Salomoną madroszczya..., Owydyvsha chythra myloszczya

     [Przewyszasz... Samsona mocnością, Salomona mądrością..., Owidyjusza chytrą miłością]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 34:

     Zamysla chitrego de industria

     [Z za­ myśla chitrego de industria]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 68:

     Chitrzi versutus

     [Chytrzy versutus]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[13], [14], [15]}, volume XXV, page 173:

     Chydrszy prudenciores

     [Chytrzy prudenciores]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[16], page 159:

     Su­ knię miał chytrej roboty, ktorąż jemu była dziewica Marja utkała. Ta istna rosła i s ciałem Jesusowym

     [Su­ knię miał chytrej roboty, ktorąż jemu była dziewica Marja utkała. Ta istna rosła i s ciałem Jesusowym]

• Polish: chytry
• Silesian: chytry

• Boryś, Wiesław (2005) “chytry”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “chytry”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “chytry”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “chytry”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1954), “chytry, chytrzy”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 275
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “chytry, chytrzy”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Wanda Decyk-Zięba, Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Zygmunt Gałecki, Justyna Garczyńska, Halina Karaś, Alina Kępińska, Anna Pasoń, Izabela Stąpor, Barbara Taras, Izabela Winiarska-Górska (2008) “chytrzy”, in Wanda Decyk-Zięba, Stanisław Dubisz, editors, Glosariusz staropolski - dydaktyczny słownik etymologiczny [Old Polish Glossary - Didactic Etymological Dictionary] (in Polish), Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, →ISBN, page 17

Inherited from Proto-Slavic *xytrъ.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɘtrɘ
• Syllabification: chy‧try
• Homophones: Chytry, Hytry

chytry (comparative chytrzejszy, superlative najchytrzejszy, derived adverb chytrze)

1. sly, wily

   Synonyms: przebiegły, cwaniacki, podstępny

2. greedy, covetous, stingy

   Synonyms: chciwy, pożądliwy, skąpy, sknerowaty

   Nie bądź taki chytry, za mniej niż trzysta nie sprzedam. ― Don't be so stingy, I won't sell it for less than three hundred.

   1. (Kuyavia, Kielce, Lasovia, Western Lublin, Eastern Lublin, Lublin Voivodeship) synonym of chętny [with na (+ accusative) ‘for what job or work’]

      Tatuś chytrzy do roboty. (Kielce) ― Dad is eager to work.

      Janek chytry na robotę. (Lasovia) ― Janek is eager to work.

3. (colloquial) crafty, clever, neat

   Synonyms: cwany, pomysłowy, szczwany

   To jest bardzo chytre urządzenie. ― This is a very crafty device.

• chytry in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• chytry in Polish dictionaries at PWN
• Wanda Decyk-Zięba, editor (2018-2022), “chytry”, in Dydaktyczny Słownik Etymologiczno-historyczny Języka Polskiego [A Didactic, Historical, Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), →ISBN
• Oskar Kolberg (1867) “chytry”, in Dzieła wszystkie: Kujawy (in Polish), page 269
• Władysław Siarkowski (1878) “chytry”, in “Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc”, in Zbiór wiadomości do antropologii krajowej (in Polish), volume 2, chapter 3, Krakow: Komisyja Antropologiczna Akademii Umiejętności w Krakowie, page 245
• Oskar Kolberg (1865) “chytry”, in Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya II. Sandomierskie (in Polish), page 261
• Hieronim Łopaciński (1892) “chytry”, in “Przyczynki do nowego słownika języka polskiego (słownik wyrazów ludowych z Lubelskiego i innych okolic Królestwa Polskiego”, in Prace Filologiczne (in Polish), volume 4, Warsaw: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska, page 188