zitten

Nederlands

Uitspraak

Geluid: zitten (hulp, bestand)
IPA: / ˈzɪtə(n) / (2 lettergrepen); /ˈzɪ.tə(n)/

Woordafbreking

zit·ten

Woordherkomst en -opbouw

In de betekenis van ‘gezeten zijn, zich bevinden’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240 ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: sitten, zitten, setten

Oudnederlands: sitten

Germaans: *sitjanan

Indo-Europees: *sed-

Verwant in Germaans:

West: Engels: sit (Angelsaksisch: sittan), Duits: sitzen, (Oudhoogduits: sizzen), Fries: sitte (Oudfries: sitta)

Noord: Zweeds: sitta, Deens: sidde, Noors: sitte, (Oudnoords: sitja), IJslands: sitja, Faeröers: sita

Oost: Gotisch: sitan

Werkwoord

zitten

inergatief op het zitvlak rusten
- Ik heb lekker in het zonnetje gezeten.
- Er wordt zelden op die stoel gezeten.
▸ Sommigen gingen wat eten en anderen zaten zwijgend voor zich uit te staren.^[2]

▸ Zo stil mogelijk ging ik rechtop in mijn slaapzak zitten en probeerde mijn overvolle blaas geruisloos te legen.^[2]
ergatief zetelen, plaats genomen hebben
- Hij was gezeten op een troon van goud, versierd met diamanten.
hulpwerkwoord duratief hulpwerkwoord
- Daar zit verandering in te komen.
- Hij heeft die puzzel op zitten lossen.
inergatief in de gevangenis een straf ondergaan

Opmerkingen

[3] In samengestelde tijden vervalt te.

Hyponiemen

Afgeleide begrippen

zit-slaapbank
zit-slaapkamer
zitbad
zitbank
zitbeen
zitblokkade
zitbot

zitkubus
zitkuil
zitkussen
zitlint
zitmaaier
zitmeditatie
zitmeubel

zittijd
zitting
zittribune
zitvlak
zitvlees
zitvoetbal
zitvolleybal
zitzak

Verwante begrippen

sit-in

Uitdrukkingen en gezegden

(in België) verveeld zitten met iets

Aan de grond zitten

Bijna niets meer hebben

Aan de voeten van Gamaliël zitten

aandachtig luisteren naar de les die een wijs persoon meegeeft

Aan het roer zitten

de leiding hebben

Aan/op het vinkentouw zitten

in spanning iets afwachten en graag door willen

Achter de geraniums zitten

Als haringen in een ton zitten

zich erg dicht op elkaar bevinden

Daar zit 'em de knoop.

daar zitten de moeilijkheden/problemen

Dat zit wel snor

Dat zal hem niet glad zitten.

iets zal niet meevallen en moeilijk zijn

Een luchtje aan zitten

iets klopt ergens niet aan

Een ongeluk zit in een klein hoekje.

door een kleine fout kunnen gemakkelijk erg nare ongelukken gebeuren

Elkaar in de haren zitten

erge ruzie hebben

Er goed voor gaan zitten

ergens de tijd voor nemen zodat je het goed kan doen

Er zit bij hem een steekje los

die is niet helemaal goed bij zijn hoofd

Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan.

niets is perfect

Er warmpjes bij zitten

veel geld hebben

Goed in de slappe was zitten

veel geld hebben

In de armoede zitten

geen geld hebben

In de boeken zitten

veel lezen of studeren

In de schulden zitten

geen geld hebben

op zwart zaad zitten
Op zijn centen zitten

gierig zijn

Op zijn geld zitten

gierig zijn

In iemands neuszitten

niet sympathiek zijn, of een probleem hebben met

Ergens muziek in zitten

ergens veel van kunnen verwachten en/of plezier van beleven

Het zat zijn

genoeg ergens van hebben en er geen zin meer in hebben

Het gaat me niet in de koude kleren zitten

Iemand achter de broek zitten

iemand aansporen

Iemand achter de vodden zitten

iemand aansporen en activeren iets te doen

Iemand op de hielen zitten

iemand bijna te pakken hebben

In de knoei zitten

Grote moeilijkheden of zorgen hebben

In de lappenmand zitten

ziek zijn

In de lift zitten

de situatie waarin het zit wordt beter

In de nesten zitten

met problemen zitten

In de penarie zitten

In grote moeilijkheden zitten

In de piepzak zitten

Geen oplossing weten ofwel: Bang zijn voor de gevolgen

In de put zitten

geen oplossing meer weten of geen geld meer hebben

In de rats zitten

bang zijn of angst hebben

In een ivoren toren zitten

In elkaar zitten

vertellen hoe iets is samengesteld

• Deze machine zit vernuftig in elkaar. Hij bestaat uit vijftig verschillende onderdelen.

In een moeilijk parket zitten

moeilijkheden hebben

In het hoekje zitten waar de slagen vallen

zich in een groep bevinden die altijd het moeilijk heeft of problemen krijgt

In het moeras zitten

moeilijkheden hebben

In hetzelfde schuitje zitten

met dezelfde omstandigheden te maken hebben, vrijwel dezelfde situatie

In iemands vaarwater zitten

iemand hinderen

In zak en as zitten

niet meer weten wat te doen in een troosteloze situatie

Knijp zitten

In de problemen zitten

Met de gebakken peren blijven zitten

voor de moeilijkheden opdraaien

Met de handen in het haar zitten

niet weten wat je moet doen/Niet weten wat je er mee aan moet vangen

Onder de pantoffel zitten

thuis niets te vertellen hebben

Onder de plak zitten

niets durven tenzij de partner het goed vindt

Onder het mes zitten

een examen hebben ofwel: in angstige omstandigheden zitten

Op de schopstoel zitten

de grootste hebben kans ontslagen te worden

Op de wip zitten

de eerste zijn die ontslagen kan worden ofwel: de doorslag geven met iemands stem

Op een droogje zitten

op visite zijn en niks te eten of drinken krijgen

Op fluweel zitten

het erg goed en gemakkelijk hebben

Op het vinkentouw zitten

Op het zondaarsbankje zitten

iemand die vertelt wat die zelf verkeerd gedaan heeft, datgene opbiechten

Op hete/gloeiende kolen zitten

Veel haast of spanning hebben

Op rozen zitten

erg gelukkig zijn en goed hebben

Op zijn stokpaardje zitten

een liefhebberij zijn

Stevig in het zadel zitten

machtig zijn

Tjokvol zitten

oververzadigd zijn

Tussen twee vuren zitten

moeten kiezen tussen twee onaangename mogelijkheden ofwel: zich bevinden tussen twee ruziemakers

Vast in het zadel zitten

zeker van iemands positie zijn in een organisatie

Voor de mast zitten

Weten hoe de vork in de steel zit

precies weten wat er gebeurd is

Wie in het schuitje zit moet meevaren.

wie ergens mee begonnen is moet dit ook afmaken

Wie op billen brandt, moet op de blaren zitten.

als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen)

Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten.

als je iets doms doet moet je er ook de gevolgen van dragen

zitten te plagen

bezig zijn met plagen

zitten te zitten

zich vervelen en niet weten wat men moet doen

er zit niets anders op

men moet iets lijdzaam ondergaan want er valt toch niets aan te doen

• Er zat niks anders op dan in mijn drinkfles te plassen. ^[3]

Vertalingen

1. op het zitvlak rusten

Duits: sitzen ^(de)
Engels: sit ^(en)
Frans: être assis ^(fr)
Grieks: κάθομαι ^(el)
Ido: sidar ^(io)
Indonesisch: duduk ^(id)
Japans:
- Kanji: 座る ^(ja)
- Hiragana: すわる ^(ja)
- Romaji: suwaru ^(ja)

Koerdisch: rûniştin ^(ku)
Latijn: sedere ^(la)
Pools: siadać ^(pl)
Roemeens: aşeza ^(ro)
Russisch: сидеть ^(ru) (sidét') (imperfectief)
Siraya: mairung
Spaans: estar sentado ^(es), estar ^(es)
Turks: oturmak ^(tr)
Vietnamees: ngồi ^(vi)

verveeld zitten met iets

Duits: einer Sache ratlos gegenüber stehen

Gangbaarheid

Het woord zitten staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "zitten" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.^[4]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ "zitten" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
1 2
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers
↑ Tim Voors: Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada, 2018
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Dit artikel is uitgegeven door Wiktionary. De tekst is vrijgegeven onder de licentie Creative Commons - Naamsvermelding - Gelijk delen. Voor de mediabestanden kunnen aanvullende voorwaarden gelden.

[p{{{1}}}-1] "zitten" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[Alleen,_De_Pacific_Crest_Trail_te_voet_van_Mexico_naar_Canada-2] 1 2
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers

[3] Tim Voors: Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada, 2018

[4] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

[3]

[4]

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
zitten /'zɪ.tə(n)/	zat /zɑt/	gezeten /ɣə'ze.tə(n)/
klasse 5	volledig