gaan
Nederlands
| naamwoord van handeling | |
|---|---|
| zelfstandig | bijvoeglijk |
| gaan | gaand |
| gang | gegaan |
Uitspraak
- Geluid: gaan (hulp, bestand)
- IPA: / ɣan / (1 lettergreep)
- (Noord-Nederland): /χaːn/
- (Vlaanderen, Brabant, Limburg): /ɣaːn/
Woordafbreking
- gaan
Woordherkomst en -opbouw
- erfwoord in de betekenis van ‘zich voortbewegen’ aangetroffen vanaf 901 [1]
- afkomstig van:
- Middelnederlands: gaen, gaan, ghan, ganghen
- Oudnederlands: gān
- Germaans: *gānan
- Indo-Europees: *ǵʰēh₁-
- Verwant in Germaans:
- Verwant in andere Indo-Europese talen:
- Grieks: κίω, κιγχανω, κιχανω
| stamtijd | ||
|---|---|---|
| onbepaalde wijs |
verleden tijd |
voltooid deelwoord |
| gaan |
ging |
gegaan |
| klasse 7 | volledig | |
Werkwoord
gaan
- ergatief zich in een bepaalde richting bewegen, meestal van de spreker af
- Hij ging naar Amerika.
- ▸ Ze waren naar buiten gegaan om te plassen maar werden daar plotseling omringd door een blauwe lichtbol.[2]
- mogelijk zijn
- Dat gaat niet.
- hulpwerkwoord vormt een onmiddellijke toekomende tijd
- hulpwerkwoord (Belgisch-Nederlands) vormt een toekomende tijd, net als zullen
- Jullie gaan nog staan kijken!
- ▸ Het kan best zijn dat we het nooit echt gaan weten.[3]
- ▸ Als het aan Vereecke ligt, komt er nog een veertigste, of zelfs vijftigste editie van de Night of the Proms. ‘Het kan, maar we beseffen dat dat niet vanzelf gaat gaan.’[3]
- ▸ Jamaar, is 't gij die vertelt of is 't ik? Ge gaat gaan horen.[3]
- ▸ Als je met 0-2 gaat gaan winnen bij een rechtstreekse concurrent dan kan je niet anders dan tevreden zijn.[4]
Opmerkingen
- [3], [4] In Algemeen Nederlands wordt 'gaan' alleen gebruikt voor een toekomende tijd als een beweging aangekondigd wordt ('Ik ga slapen') of iets wat vooraf beslist werd ('Ze gaan volgende maand trouwen'). Ook voor uitspraken over het weer wordt in het Algemeen Nederlands 'gaan' gebruikt ('Het gaat vriezen vannacht'). In Belgisch-Nederlands, en vooral in dialecten, is het gebruik van 'gaan' veel ruimer. Ook bij werkwoorden die niet echt een handeling uitdrukken, wordt soms 'gaan' gebruikt. Dit kan zelfs "gaan gaan" als combinatie van de betekenissen 3 en 4 opleveren.
Hyponiemen
|
Afgeleide begrippen
- Indiëganger, dames gaan voor, gaanpad, gaanstok, roerganger, vakantieganger
Typische woordcombinaties
- [1] naar de <leeftijd> gaan(informeel) nog maar weinig jonger dan <leeftijd> jaar zijn, tegen de <leeftijd> lopen
- ▸ Ik ga nu naar de 50 en heb nog nooit een smoking gedragen.[4]
Uitdrukkingen en gezegden
ergens mee vandoor gaan
dezelfde fouten maken als iemand anders
voor welvaart moet gewerkt worden, niks is gratis
genoegen nemen met wat er beschikbaar/mogelijk is
als het verkeerd loopt, laten valse vrienden je in de steek
iets aan iemand vertellen die niet te vertrouwen is
Er niets van begrijpen
dingen doen die die eigenlijk aan z'n baas moet overlaten of die die niet mag
iets heel gewoons
de (niet-fysieke) markt opgaan om iets te verkopen
De beslissing nemen
eerst moeten er kosten worden gemaakt alvorens men er iets aan verdienen kan
men kan gevaarlijke dingen blijven doen totdat het misgaat.
dood gaan
die gedachte gaat niet lukken
alles overhebben voor iemand
hartverscheurend zijn
wanneer iedereen rustig blijft, passen veel mensen in dezelfde ruimte
in een gezelschap zwijgt iedereen plotseling
erg wild en rumoerig aan toe gaan
ergens verschrikkelijk tegen opzien
erg trots over iets zijn en erover opscheppen
niemand die wil toevoegen en er beide voor gaan om te winnen
verborgen wensen en verlangens komen vroeg of laat bewust of onbewust bovendrijven, je kan ze niet onderdrukken ofwel: familieleden nemen het uiteindelijk steeds weer voor elkaar op
dood gaan
het is niet altijd zo mooi, iedereen heeft wel eens tegenvallers
zich nergens van aantrekken
ergens niets van aantrekken
vroeg naar bed gaan
boos naar iemand toe gaan of boos bij iemand binnen komen
met veel bagage gaan
zich aan een ander onderwerpen
totaal verloren gaan zonder dat er iets van overbleef (bv schip)
kapot gaan
ten onder gaan, zinken ofwel: zeer grote problemen krijgen en wellicht ophouden te bestaan
Verongelukken (en met een schip: zinken)
voorzichtig te werk gaan
er zijn nogal wat moeilijkheden.
dood gaan
Een reis maken
dood gaan
gaan rusten of slapen ofwel: vertrekken of weggaan
failliet gaan
lopend
een ernstige fout maken
over iemand worden vervelende dingen steeds gezegd
alles voor iets over hebben ofwel: alle goede en foute mogelijkheden gebruiken om het doel maar te halen
na aandringen/lang er mee wachten toegeven
Heel rustig en langzaam gaan
altijd eerlijk zijn
zeer ruime keus hebben
aan een stuk doorgaan (met liegen)
gestorven zijn of sterven ofwel: ook figuurlijk: iets dat niet meer bestaat of actief is
volhouden
snel van onderwerp wisselen zonder rode draad
het gaat eenvoudig/goed zonder problemen
flauwvallen
ergens gaan wonen en langer verblijven
zeer voorspoedig gaan zonder problemen
elkaar altijd helpen
alles kost geld en moeite, behalve datgene wat van de zon komt
als je zelf iets gedaan hebt wat verkeerd is, moet je een ander niet van beschuldigen als die hetzelfde gedaan heeft
gaan werken
van boord gaan, uit de boot stappen
weggaan
samengaan, altijd samen voorkomen
bankroet gaan
uitbundig alle remmen losgooien |
Vertalingen
1. zich in een bepaalde richting bewegen
aan de slag gaan
|
aan land gaan / aan wal komen
|
uit zijn dak gaan
|
Zijn haren gingen (recht) overeind staan.
|
Gangbaarheid
- Het woord gaan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
- In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "gaan" herkend door:
| 99 % | van de Nederlanders; |
| 100 % | van de Vlamingen.[6] |
- frequentie in teksten in het Nederlands uit België, op een 7-puntsschaal: [7]
- 7
- frequentie in teksten uit België, vergeleken met die in Nederland, op een 7-puntsschaal: [7]
- 1
Verwijzingen
- ↑ "gaan" in: Sijs, Nicoline van der, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
- 1 2 3 Tim Voors“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers
- 1 2 3 Het Laatste Nieuws in: Ludo Permentier & Rik SchutzTypisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, p. 178 kol. 2
- 1 2 Het Laatste Nieuws in: Ludo Permentier & Rik SchutzTypisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, p. 179 kol. 1
- ↑ Tim Voors: Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada, 2018
- ↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be
- 1 2 Ludo Permentier & Rik Schutz“Typisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen” (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, gaan
Afrikaans
Uitspraak
geluid
| stamtijd | |
|---|---|
| infinitief | voltooid deelwoord |
| gaan |
gegaan |
| volledig | |
Werkwoord
gaan
- gaan
- «Ek gaan môre rugby speel.»
- Ik ga morgen rugby spelen.
- «Ek gaan môre rugby speel.»
Dit artikel is uitgegeven door Wiktionary. De tekst is vrijgegeven onder de licentie Creative Commons - Naamsvermelding - Gelijk delen. Voor de mediabestanden kunnen aanvullende voorwaarden gelden.