mat

Uitspraak

• Geluid:  mat    (hulp, bestand)
• IPA: / mɑt / (1 lettergreep)

Woordafbreking

• mat

Woordherkomst en -opbouw

• [A] via Middelnederlands matte "gevlochten kleed van riet of biezen", van Latijn matta dat mogelijk teruggaat op het Fenicisch, vergelijk Hebreeuws מִטָּה (mitá) "bed, slaapbank" ^{[1] [2]}
• [B] van Frans matte "na eerste smelting nog onzuiver metaal" ^{[3] [4]}; de veronderstelling van Multatuli in zijn Aantekeningen (p. 276) bij de Max Havelaar dat "mat" zou verwijzen naar het Spaanse wapenschild is onjuist ^[5]
• [C] vergelijk Frans maton ^{[6] [7]}
• [D] via Middelnederlands mat van Frans mat en middeleeuws Latijn mattum, dat teruggaat op Arabisch  مَاتَ ww  (māta) "sterven" (in de uitdrukking (aš-)šah māt, "de koning is dood") ^{[8] [9]}
  • bn [1]: (figuurlijk) zo al gebruikt in het Middelnederlands, Oudfrans en middeleeuws Latijn (mattus, dat ook een oudere betekenis "bedroefd, dronken" heeft), in de betekenis van ‘moe’ voor het eerst aangetroffen in 1265 ^{[10] [11] [12]}
  • bn [2]: in de betekenis ‘dof’ in de 18e eeuw opnieuw ontleend aan het Frans ^{[13] [14]}
• [E] mogelijk van Tamil மட்டு (mattu) "maat, hoeveelheid" ^{[15] [16]}
• [F] nevenvorm van  made zn  ^{[17] [18]}
• [G]  meet ww  met een klinkerwisseling /e/ → /ɑ/
• [H] vermoedelijk van Surinaams mata ^[19]

Zelfstandig naamwoord

[A] de mat v / m

1. (textiel) vlechtwerk of stug weefsel dat als afscherming of als beschermlaag voor een oppervlak dient

   • Hij talmde niet; met al 't geweld van zijn handen rukte hij aan de rieten mat die de loods afsloot, (…) ^[20]

   ▸ Deze werd volgestouwd met alle tenten, kookpannen, matjes, slaapzakken en talloze andere dingen.^[21]

2. (textiel), (huishouden) meestal rechthoekig stuk vloerbekleding

   • Ik zal die mat eens goed uitkloppen. 

• 2. Een mat bij de voordeur.

Werkwoord

[A] mat

1. enkelvoud tegenwoordige tijd van matten
2. gebiedende wijs van matten

Zelfstandig naamwoord

[B] de mat m

1. (numismatiek) oude munt

   • (…) die had er veel Spaanse matten aan boord (…) ^[22]
   • Tot de gangbare gouden matten behoort, althans in de eerste jaren van de 17e eeuw, de Fransche kroon van Carolus ƒ 3.1, (…) ^[23]

• 1. Twee Spaanse matten van Philips IV.

Zelfstandig naamwoord

[C] de mat v / m

1. (voeding) klonter geronnen melk die niet meer geschikt is om kaas van te maken

Zelfstandig naamwoord

[D] het mat o

1. geen meervoud (schaak) situatie in het schaakspel waarin de koning het schaak niet meer kan ontlopen en het spel hierdoor tevens afgelopen is

   • Dit is in drie zetten mat. 

• D. De speler met wit heeft mat erkend door zijn koning om te leggen.

Bijvoeglijk naamwoord

[D] mat

1. (schaak) zich in het schaakspel een verloren stand bevindend, waarin de koning in de volgende zet geslagen kan worden

   • De koning staat mat. 

Bijvoeglijk naamwoord

Bijvoeglijk naamwoord

[E] mat

2. door een uitgeput gevoel in een terneergeslagen stemming
3. niet glanzend, geen licht weerkaatsend

Werkwoord

[D] mat

1. enkelvoud tegenwoordige tijd van matten
2. gebiedende wijs van matten

Zelfstandig naamwoord

[E] mat v/m

1. (historisch) (Nederlands-Indië) gehalte aan zuiver goud

Zelfstandig naamwoord

[F] mat v/m, o

1. (sport) terrein waarop een wedstrijd in een veldsport wordt gespeeld

   • ,,In een derby zo ruim verliezen is niet prettig, ook niet als het nergens meer om gaat. Toch zijn we niet van de mat gespeeld, ondanks de uitslag”, aldus de verliezende trainer Hilbert van Gils. ^[24] 

2. (landbouw) (verouderd) weide, gemaaid stuk grasland

Werkwoord

[G] mat

1. enkelvoud verleden tijd van meten
   

   • Ik mat. 
     
   • Jij mat. 
     
   • Hij, zij, het mat. 

Zelfstandig naamwoord

[H] de mat v / m

1. (historisch) (Suriname) liggende balk met een tiental uithollingen waarin koffiebessen met houten stampers werden gestampt om de koffiebonen eruit te kunnen halen

Gangbaarheid

• Het woord mat staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "mat" herkend door:

Meer informatie

• Zie de doorverwijspagina op Wikipedia voor meer informatie.
  • [C] Mat (zuivel)
  • [D] Schaakmat

Verwijzingen

Zelfstandig naamwoord

mat

1. (schaak) mat; situatie in het schaakspel waarin de koning het schaak niet meer kan ontlopen en het spel hierdoor tevens afgelopen is
2. mat; meestal rechthoekig stuk vloerbekleding

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Bijvoeglijk naamwoord

mat

1. goed

Uitspraak

• Geluid:  mat (VS)    (hulp, bestand)
• IPA:

Zelfstandig naamwoord

mat

1. mat, vloermat
2. klit, warrige massa
3. dof, mat oppervlak

Bijvoeglijk naamwoord

mat

1. dof, mat, niet glanzend

Werkwoord

to mat

1. overgankelijk van matten voorzien
2. overgankelijk in een klit brengen, laten samenklitten
3. onovergankelijk klitten [1], aaneengeklit/-geplakt zijn

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordherkomst en -opbouw

• [A] In de uitdrukking (1224) dire eschec et mat 'schaak en mat zeggen', ontleend aan de Arabische uitroep aš-šāh māt(a) 'de koning is dood!' tijdens de winnende zet in het schaakspel. De oorspronkelijk Perzische ontlening šāh 'koning, sjah' werd vervolgens opgevat als een (Oudfrans) woord eschec, eschac ‘(oorlogs)buit’ ^[1][2]
• [B] In de bijvoeglijke betekenis 'overwonnen, bedwongen, getroffen' (sinds begin 12e eeuw), 'dof, flets’ (sinds ca. 1265) en als zelfstandig naamwoord (sinds 1832). De oorsprong ervan is niet geheel duidelijk, hetzij uit het Laatlatijn (7e eeuw) mattus 'triest, bedroefd' ^[3], of uit dialectisch Latijn matus, mattus 'beschonken' (van het werkwoord madēre ‘dooweekt zijn')
• [C] (verkorting) van matin

Zelfstandig naamwoord

[A] mat m

1. de zet van schaakmat m

[B] mat m

1. het matte, doffe gedeelte

[C] mat m

1. (spreektaal) ochtend

   «On s'est couchés à 5 heures du mat.»

   We zijn om vijf uur 's ochtends gaan slapen. ^[4]

Bijvoeglijk naamwoord

[A] mat

1. zijnde schaakmat

[B] mat m, -e v

1. mat, dof, ongepolijst

Verwijzingen

Zelfstandig naamwoord

mat

1. accusatief enkelvoud van 𐌼𐌰𐍄𐍃 (mats)

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Zelfstandig naamwoord

mat

1. datief onbepaald mannelijk enkelvoud van matur

mat

1. accusatief onbepaald mannelijk enkelvoud van matur

Uitspraak

• IPA: /mɑt/ (Etsbergs)

Bijvoeglijk naamwoord

mat

1. kleurloos
2. grijsachtig

Zelfstandig naamwoord

mat

1. mat; meestal rechthoekig stuk vloerbekleding

Uitspraak

• IPA: /mɑt/

Woordafbreking

• mat

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Middelhoogduitse mit / mite

Voorzetsel

mat

1. met

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: /mɑːt/

Woordafbreking

• mat

Woordherkomst en -opbouw

• Afkomstig van het Oudnoorse woord matr.

Zelfstandig naamwoord

mat m

1. (voeding) eten, voedsel

   «Vi leverer mat med høy kvalitet til fornuftig pris.»

   Wij leveren voedsel van een hoge kwaliteit tegen een redelijke prijs.

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
• IPA: /mɑːt/

Woordafbreking

• mat

Woordherkomst en -opbouw

• Afkomstig van het Oudnoorse woord matr.

Zelfstandig naamwoord

mat m

1. (voeding) eten, voedsel

Uitspraak

• IPA: /mat/
• Geluid:  mat    (hulp, bestand)

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Perzische شاه مات‎ (šāh māt)

Zelfstandig naamwoord

mat m

1. (schaak) mat; situatie in het schaakspel waarin de koning het schaak niet meer kan ontlopen en het spel hierdoor tevens afgelopen is

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Zelfstandig naamwoord

mat m

1. korporaal

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Zelfstandig naamwoord

mat monbezield

1. mat; niet glanzend, dof

Zelfstandig naamwoord

mat

1. genitief meervoud van mata

Uitspraak

• IPA: /mat/

Woordafbreking

• mat

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Perzische شاه مات‎ (šāh māt)

Zelfstandig naamwoord

mat m

1. (schaak) mat; situatie in het schaakspel waarin de koning het schaak niet meer kan ontlopen en het spel hierdoor tevens afgelopen is

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Uitspraak

• IPA: /mat/

Woordafbreking

• mat

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Perzische شاه مات‎ (šāh māt)

Zelfstandig naamwoord

mat monbezield

1. (schaak) mat; situatie in het schaakspel waarin de koning het schaak niet meer kan ontlopen en het spel hierdoor tevens afgelopen is

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

• Internetová jazyková příručka - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)
• Slovník spisovného jazyka českého - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)
• Příruční slovník jazyka českého - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)

Bijvoeglijk naamwoord

mat

1. mat; niet glanzend, dof
2. mat; doorschijnend, maar niet doorzichtig

Verwijzingen

• Internetová jazyková příručka - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)
• Slovník spisovného jazyka českého - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)

Bijwoord

mat

1. (schaak) mat; situatie in het schaakspel waarin de koning het schaak niet meer kan ontlopen en het spel hierdoor tevens afgelopen is

Verwijzingen

• Internetová jazyková příručka - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)
• Slovník spisovného jazyka českého - Ústav pro jazyk český AV ČR (Tsjechisch)

Uitspraak

• Geluid:  mat    (hulp, bestand)

Bijvoeglijk naamwoord

mat

1. volledig, compleet

Zelfstandig naamwoord

mat

1. (drinken) mede, honingwijn, mee; licht alcoholische drank vervaardigd van honing

Uitspraak

• Geluid:  mat    (hulp, bestand)

Woordafbreking

• mat

Zelfstandig naamwoord

mat g

1. (voeding) eten, voedsel