aan

onverbogen	aan
verbogen	(alleen; predicaat)

voorzetselbijwoord	aan
persoonlijk	eraan
veraf	daaraan
vragend/betrekk.	waaraan

Nederlands

Uitspraak

Geluid: aan (hulp, bestand)
IPA: / an / (1 lettergreep)

Woordafbreking

aan

Woordherkomst en -opbouw

erfwoord als voorzetsel aangetroffen vanaf 901 ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: ane, aen

Oudnederlands: ana

Germaans: *ana

Verwant in Germaans:

West: Engels: on (Angelsaksisch: on), Duits: an, (Oudhoogduits: an, ana), Fries: oan (Oudfries: an, on)

Noord: Zweeds/Deens: å, på, Noors: på (Nynorsk: å, Oudnoords: á), IJslands/Faeröers: á

Oost: Gotisch: ana

[6] Belgisch-Nederlands, vergelijk Frans à ^[2] ^[3]

Voorzetsel

aan

verbonden met, tegen, tegenaan
- Het schilderij hangt aan de muur.
- Zij zitten aan aan de maaltijd.
- De stad lag aanweerszij van de rivier.
de ontvangende persoon (datief)
- Ik geef die rozen aan Sandra.
op een bepaalde plaats
- aan boord: op het schip.
- aan wal: op het land.
- aan de kade: op de kade.
bestaande uit
- Hij bezit een fortuin aan aandelen.
verdeeld in, kapot gaan
- De spiegel viel aan diggelen.
tegen, voor, à (gevolgd door een prijsindicatie)
▸ De kleine hulpverpleegster was gek verklaard, of idioot. Dat was de gedroomde manier om haar goedkoop: aan de prijs van kost en inwoon, in dienst te houden in het ziekenhuis.^[4]

Hyponiemen

Afgeleide begrippen

Uitdrukkingen en gezegden

Te veel alcoholhoudende drank nuttigen

Aan de bak komen

Aan de boemel zijn

Aan de dijk zetten

ontslaan

Aan de grond zitten

Bijna niets meer hebben

Aan de haal gaan

ergens mee vandoor gaan

Aan de kaak stellen

Aan de leiband lopen

niet zelfstandig een beslissing kunnen nemen, maar het laten afhangen van een ander

Aan de rand van het ravijn bloeien de mooiste bloemen.

de beste resultaten dragen tegelijkertijd de grootste risico's

Aan de strijkstok blijven hangen

geld dat aan een constructief doel wordt besteed verdwijnt voor een groot deel bij mensen die oneerlijke onkosten maken

Aan de touwtjes trekken

de baas zijn, alles regelen, het voor het zeggen hebben

Aan de veren kent men de vogel.

aan het uiterlijk (verzorging/kleding) kun je zien met wat voor iemand je te maken hebt. De kleren maken de man.

Aan de voeten van Gamaliël zitten

aandachtig luisteren naar de les die een wijs persoon meegeeft

Aan de vruchten kent men de boom.

je kunt alleen iemand echt leren kennen door de dingen die doet en de manieren waarop iemand dingen aanpakt

Aan een zijden draadje hangen

het in groot gevaar zijn van het voortbestaan (bv het leven)

Aan het eind van zijn Latijn zijn

Aan het kortste eind trekken

verliezen

Aan het roer zitten

de leiding hebben

Aan het verkeerde kantoor zijn

Iemand die je niet kan helpen

Aan hetzelfde euvel mank gaan

dezelfde fouten maken als iemand anders

Aan iets een mouw weten te passen

een oplossing ergens voor weten

Aan lager wal geraken/zijn

in mindere welvaart komen: minder wel varen: daar waar economische/wind en wal omstandigheden ongunstig zijn ofwel: veel geld verloren zijn

Aan mijn lijf geen polonaise

Aan zijn stutten trekken

Aan zijn trekken komen

krijgen wat diegene graag wilt en fijn/leuk vindt

aan de beterende hand zijn

herstellende zijn

aan de hand zijn

gebeuren

aan de slag gaan

beginnen

aan de weg timmeren

aan iets een broertje dood hebben

iets helemaal niet leuk vinden

aan land gaan / aan wal komen

van boord gaan, uit de boot stappen

Alle hens aan dek!

iedereen meehelpen

Als los zand aan elkaar hangen

zaken die niets met elkaar te maken hebben die samengebracht worden

Bang zijn zich aan koud water te branden

erg voorzichtig zijn

Boter aan de galg smeren

vergeefse moeite doen, iets zal niet helpen

Botertje aan de boom zijn of Het is botertje tot de boom

alles gaat goed zonder problemen

Daar helpt geen lievemoederen aan.

niets helpt, ook vriendelijke woorden niet

De beste stuurlui staan aan wal.

het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken; diegenen die het moeilijke werk niet doen hebben wel de grootste kritiek en aanmerkingen, maar hebben er zelf geen ervaring mee en denken het toch beter te weten

De broek aan hebben

de baas spelen (van een vrouw over haar man), het voor het zeggen hebben

De brui aan iets geven

ergens mee ophouden

De eindjes aan elkaar knopen

met moeite zichzelf in leven kunnen houden en alles kunnen kopen wat nodig is

De hand aan de ploeg slaan.

flink aan het werk gaan

De laatste hand aan iets leggen

iets afmaken/voltooien

De lier aan de wilgen hangen

ergens mee stoppen

De mier aan iets/iemand hebben

een erge hekel hebben

De pijp aan Maarten geven

Dood gaan

De poppen aan het dansen hebben

Problemen hebben door iets

De tol aan de natuur betalen

dood gaan

De vinger aan de pols houden

in de gaten houden of alles goed gaat

[1] de voeten vegen aan
Een adder aan zijn borst koesteren

Een blok aan het been hebben

niet vrij zijn en niet kunnen doen en laten wat iemand wil vanwege iets

Een draai aan iets geven

een hele eigen versie van wat er gebeurd is vertellen

Een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen.

wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken

Een luchtje aan zitten

iets klopt ergens niet aan

Een nagel aan iemands doodkist zijn

zoveel verdriet ergens aan hebben dat sterven wel eens zou kunnen gebeuren

Een steekje aan los zijn

iets klopt er niet aan

Een stofje aan een weegschaal zijn

iets erg onbelangrijks zijn

Een zware dobber aan iets hebben

Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.

men moet zich niet zorgen maken over de toekomst

[3] er niet aan kunnen
[1] er niet aan uit kunnen
Er Spaans aan toe gaan

erg wild en rumoerig aan toe gaan

Er de brui aan geven

Er een puntje aan kunnen zuigen

er een voorbeeld aan kunnen nemen

Er geen touw aan vast kunnen knopen

door de onduidelijkheid niet kunnen begrijpen wat er wordt bedoeld

Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan.

niets is perfect

Er is geen zalf aan te strijken

ergens niets aan kunnen doen of geen enke zinvol advies mogelijk voor iemand

Ergens aan bekocht zijn

een slechte koop doen

Ergens een broertje dood aan hebben

ergens een hekel aan hebben

Ergens een puntje aan kunnen zuigen

Ergens geen woorden aan vuil (willen) maken.

Ergens lak aan hebben

Ergens part noch deel aan hebben

ergens niets van weten of niet aan deelgenomen hebben

Geen been aan de grond krijgen

voorstel werd niet aangenomen

Geen haar op mijn hoofd die daar aan denkt.

ergens helemaal niets voor voelen

Geen vuiltje aan de lucht zijn

niets aan de hand zijn, geen enkel probleem zijn

Geen zoden aan de dijk zetten

niets opleveren

Het aan zijn water voelen

Het instinctief aanvoelen

Het gaat er Hoeks en Kabeljauws aan toe

Het gras aan de andere kant van de heuvel is altijd groener.

men denkt dat anderen geen problemen hebben

Het land aan iets hebben

aan iets een hekel hebben

Het mes aan twee kanten snijden

beiden voordeel ergens hebben

Het met iemand aan de stok hebben/krijgen

ruzie met elkaar hebben/krijgen

Het vijfde rad aan de wagen zijn

het zonder deze persoon kunnen stellen

Iemand aan de tand voelen

op strenge manier ondervragen

Iemand aan het lijntje hebben

meewerken met iemand

Iemand aan het touw hebben

over iemand de macht hebben

Iemand (aan) de pols voelen

Iemand uithoren

Iemand het vuur na aan de schenen leggen

streng ondervragen

Iemand iets aan de hand doen

iemand een suggestie geven

Iemand iets aan de neus hangen

iemand iets vertellen wat die beter niet kan weten

Iets aan de grote klok hangen

iets grootschalig bekend maken

Iets aan de kaak stellen

bekend maken wat niet in orde is

Iets aan de knikker zijn

iets niet in orde of aan de hand zijn

Iets aan de man brengen

iets verkopen

Iets aan de wilgen hangen

Iets aan het handje hebben

een beetje verkering hebben

Iets aan het licht brengen

iets bekend maken wat verborgen is

Iets aan zijn laars lappen

zich ergens niets van aantrekken

Iets (met krijt) aan de balk schrijven

een gebeurtenis is zo belangrijk/bijzonder dat men het niet wil vergeten

Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet.

je kunt beter rustig doorwerken, dan kan er het minste fout gaan

Maling aan iets of iemand hebben

ergens niets van aantrekken

Men noemt geen koe bont, of er is een vlekje aan.

als er allerlei vervelende dingen worden verteld is er vast wel iets van waar

Paal en perk aan iets stellen

Piano aan gaan

Heel rustig en langzaam gaan

Stront aan de knikker

Trekken aan een dood paard.

een hopeloze zaak die alleen maar energie kost en uiteindelijk niets oplevert.

Van meet af aan (zijn)

vanaf het eerste begin

Vaste voet aan de grond krijgen

iets gedaan krijgen en/of als gebruikelijk beschouwd gaan worden

Voet aan wal zetten.

Aan wal gaan.

Wat heb ik nou aan mijn fiets hangen?

wat is hier aan de hand?

Werk aan de winkel zijn

veel werk te verzetten zijn

Wie aan de weg timmert heeft veel bekijks.

iemand die grote beslissingen moet nemen, krijgt vaak ook veel kritiek

Wie de schoen past, trekke hem aan.

als je je aangesproken voelt moet je er maar wat mee doen ofwel: zonder dat iemand bij naam wordt genoemd toch weten dat diegene wordt bedoeld

Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht.

wie de problemen van een ander ziet weet hoe die moet handelen en voorkomt eigen schade zonder dat het hem zelf wat kost

Zich aan een ander spiegelen

zich vergelijken met een ander

Zijn hart aan iets ophalen

ergens enorm van genieten

Zijn zegel aan iets hechten

goedkeuring of toestemming ergens aan geven

de hand aan de ploeg slaan

flink aan het werk gaan

een blok aan iemands been zijn

een dood paard aan een boom (vast)binden

te voorzichtig zijn

er is niets aan te doen

iets is vervelend maar het kan niet minder vervelend gemaakt worden

er zit een mooie tijd aan te komen

zich te goed doen aan

met smaak iets eten

Vertalingen

1. verbonden met, tegen, tegenaan

Bulgaars: на ^(bg), за ^(bg), при ^(bg), до ^(bg), в ^(bg)
Duits: an ^(de)

Oudnoords: á

Bijwoord

aan

bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord
aanzetten: jij zet de motor aan.
prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord
- Deze soort is er nauw aan verwant.
- Het is aan tussen Peter en Marie: Marie en Peter houden van elkaar, ze hebben een relatie.

Bijvoeglijk naamwoord

aan

actief, in bedrijf
- De kachel is aan.

Vertalingen

1. (predicatief) actief, in bedrijf

Frans: à ^(fr)
Italiaans: a ^(it)
Spaans: a ^(es)
Turks: naamvallen: dativus -(y)E, locativus -DE

Gangbaarheid

Het woord aan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "aan" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.^[5]

Verwijzingen

↑ "aan" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ Weblink bron “Aan / à / tegen / voor (bij prijsaanduiding)” op taaladvies.net
↑
Ludo Permentier & Rik Schutz
“Typisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen” (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, 47/48
↑
Gust Gils
De röntgenziekte in:
Ludo Permentier & Rik Schutz
Typisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, p. 47 kol. 2
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Limburgs

Uitspraak

Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?
IPA: /aːn/ (Etsbergs)

Voorzetsel

aan + accusatief/datief

(Hooglimburgs) aan
(Hooglimburgs) op
(Hooglimburgs) tegen

Dit artikel is uitgegeven door Wiktionary. De tekst is vrijgegeven onder de licentie Creative Commons - Naamsvermelding - Gelijk delen. Voor de mediabestanden kunnen aanvullende voorwaarden gelden.

[p{{{1}}}-1] "aan" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[Aan_/_à_/_tegen_/_voor_(bij_prijsaanduiding)-2] Weblink bron “Aan / à / tegen / voor (bij prijsaanduiding)” op taaladvies.net

[TypVla-aan,_p._47/48-3] 
Ludo Permentier & Rik Schutz
“Typisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen” (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, 47/48

[TypVla-De_kleine_hulpverpleegster_was_gek_verklaard,_of_idioot._Dat_was_de_gedroomde_manier_om_haar_goedkoop:_aan_de_prijs_van_kost_en_inwoon,_in_dienst_te_houden_in_het_ziekenhuis.-4] 
Gust Gils
De röntgenziekte in:
Ludo Permentier & Rik Schutz
Typisch Vlaams. 4000 woorden en uitdrukkingen (2015), Davidsfonds, Leuven, ISBN 9789059086517, p. 47 kol. 2

[5] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

		enkelvoud	meervoud
bepaald	geheel	ane	aner
bepaald	gemut.	-	-
onbepaald	geheel	aan	aan
onbepaald	gemut.	-	-